دکترسیدعلی آذین به این پرسش پاسخ می‌دهد که چگونه می‌توان با وجود دردهای مفصلی، کیفیت روابط زناشویی را حفظ کرد؟
ستاره محمد
بسیاری از بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن، از جمله بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی و آرتروز، در ملاقات‌های خود با پزشکان از هر دری سخنی به میان می‌آورند، جز مشکلات و مسایل مربوط به روابط زناشویی‌شان؛ این در حالی است که تقریبا تمام بیماری‌های مزمن، از جمله همین بیماری‌های روماتولوژیک، هر یک به شیوه‌ای بر توانایی‌های جنسی افراد تاثیرگذارند. بنابراین پرهیز از طرح این قبیل مسایل در ملاقات‌های طبی، چه به دلیل خجالت بیمار باشد،چه به هر دلیل دیگر، در واقع نوعی بی‌توجهی نسبت به مسایل عاطفی و زناشویی زندگی است که می‌تواند به سلامت خانوادگی و عاطفی بیماران خدشه وارد کند. دکترسیدعلی آذین، متخصص پزشکی اجتماعی، فلوشیپ پزشکی جنسی و عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی در «سلامت جنسی» این هفته به خوبی توضیح می‌دهد که چگونه با وجود دردهای مفصلی می‌توان کیفیت روابط جنسی و زناشویی را حفظ کرد.
سلامت: بیماری‌های مفصلی از جمله آرتروز و روماتیسم مفصلی چه تاثیری بر زندگی جنسی و روابط زناشویی می‌گذارند؟
شواهد پژوهشی نشان می‌دهد بیماری
آرتریت روماتوئید حداقل در یک نفر از هر 3 مبتلا، تاثیرات عمیقی بر جنسینگی (Sexuality) آنها داشته است. از طرفی، حداقل یک نفر از هر 10 بیمار اذعان می‌کند روابط جنسی دیگر در زندگی او جایگاهی ندارد، اما در اغلب مواقع، درد و خستگی نیست که باعث چنین احساسی در آنها شده است بلکه عامل این وضعیت، نگرش آنها نسبت به شرایط موجود و بی‌توجهی درمانگران به این حوزه از سلامت بیماران است.متاسفانه رفتارهای جنسی به شکلی رایج اقداماتی جسمانی تلقی می‌شوند و جنبه‌های هیجانی، عاطفی و شناختی آنها مورد غفلت قرار می‌گیرد. در حالی که لازم است به جای تمرکز صرف بر ابعاد جسمانی موضوع، زوج‌ها به کیفیت صمیمیت و روابط عاطفی خود بپردازند، اما به هر حال باید پذیرفت آثار مستقیم و غیرمستقیم بیماری بر جنسینگی و عملکرد جنسی فرد بسیار جدی است و نمی‌توان آنها را نادیده گرفت.
سلامت: لطفا به برخی از مهم‌ترین این آثار اشاره کنید.
شدت بیماری، میزان پاسخ به درمان و طول مدت بیماری نقش تعیین‌کننده‌ای بر عوارض پیش‌آمده دارد، اما در مجموع شاید بتوان از مهم‌ترین این آثار به این مورد اشاره کرد که این بیماران معمولا با درد، خشکی مفاصل، محدودیت حرکتی و احساس خستگی مواجه هستند و گاهی مفاصل آنها تحمل فشار و وزن را ندارند. طبیعی است که این موضوع می‌تواند فعالیت‌های جنسی را به سمت تجاربی ناخوشایند سوق دهد.
سلامت: علاوه بر درد و خستگی، برخی بیماران با اضطراب و افسردگی ناشی از بیماری هم مواجه می‌شوند.
بله، خود این مساله هم ابعاد مختلف زندگی جنسی آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. همسر فرد مبتلا نیز می‌تواند این افسردگی و اضطراب را (از جمله در خصوص درست بودن یا پیامدهای احتمالی رابطه جنسی با بیمار) تجربه کند.
سلامت: احتمالا این مساله روی اعتمادبه‌نفس این بیماران هم تاثیر منفی می‌گذارد.
بله، مبتلایان به بیماری‌های مزمن، به‌ویژه اگر براثر بیماری دچار تغییراتی در شرایط ظاهری بدن و اندام‌ها شده باشند، ممکن است اعتماد بهنفس خود را از دست بدهند و احساسات منفی و حتی نادرستی در خصوص خودشان یا نظر شریک زندگی نسبت به شرایط موجود پیدا کنند.
سلامت: آیا داروهای کنترل‌کننده این بیماری‌ها هم ممکن است چنین عوارض جانبی ناخوشایندی داشته باشند؟
به هر حال، کنترل بیماری یا خاموش نگه داشتن آن اغلب مستلزم مصرف مقادیر قابل‌توجهی از انواع دارو هاست. این موضوع علاوه بر اینکه گاهی خود بر اعتماد بهنفس تاثیر منفی می‌گذارد، خواه‌ناخواه و گهگاه بیماران را در معرض عوارض داروها نیز قرار می‌دهد.
سلامت: ممکن است مثال بزنید؟
بله، مثلا مصرف داروهای استروئیدی می‌تواند به افزایش وزن یا ادم صورت و حتی کمبود نسبی تستوسترون (با مصرف درازمدت و با دوز بالا) منجر شود. این مساله نیز می‌تواند بر تمایل جنسی و تصویر بدنی فرد از خود تاثیر منفی بگذارد. تعداد کمتری از بیماران حتی ممکن است مشکلاتی را مانند ریزش مو هنگام مصرف داروهایی مثل متوتروکسات تجربه کنند. داروهای ضدافسردگی امروزی هم اگرچه گاهی برای کنترل مشکلات خلقی بیمار بسیار ضروری هستند، اما اغلب بر میل جنسی و کیفیت رابطه (از جمله رسیدن به ارگاسم یا اوج کامش) اثری مهاری دارند. در صورت نیاز به مداخلات جراحی نیز ممکن است بیمار دچار نگرانی‌ها یا عوارض دیگری در این زمینه شود.
سلامت: و مجموع این مواردی که گفتید، رابطه زناشویی را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
بله، همین طور است. همه این موارد در مجموع باعث می‌شوند بسیاری از بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی) یا حتی استئوآرتریت‌های شدید (که مردم آن را با واژه آرتروز می‌شناسند) مشکلاتی را در حوزه زندگی جنسی خود تجربه کنند؛ از جمله کاهش حس جذابیت جنسی، کاهش میل، مشکل در برانگیختگی و رسیدن به ارگاسم (اوج کامش) و در مجموع کاهش رضایت جنسی، خشکی واژن، محدودیت‌های فیزیکی هنگام روابط جنسی و در برخی مردان اختلال در نعوظ (با مصرف متوتروکسات، سولفاسالازین یا هیدروکلروکین)
سلامت: آیا روابط زناشویی برای این افراد مضر است یا اینکه می‌تواند در بهبود بیماری موثر باشد؟
اول از همه نباید فراموش شود که جنسینگی (Sexuality) و به تبعیت از آن، رفتارهای جنسی جزئی تفکیک‌ناپذیر از زندگی فرد است. نکته دوم اینکه برخورداری از تجارب خوب و لذت‌بخش جنسی، از جمله حقوق افراد محسوب می‌شود، بنابراین نباید به محض برخورد با هر کدام از این بیماری‌ها، زندگی جنسی فرد را تمام‌شده تلقی کنیم یا دیگر نسبت به کیفیت آن بی‌توجه باشیم به‌ویژه در شرایط امروز که بیش از پیش با بیماری‌های مزمن سر و کار داریم. از طرفی، ادامه زندگی جنسی (همزمان با سایر جنبه‌های زندگی اجتماعی فرد) علاوه بر تقویت روابط عاطفی و صمیمانه با همسر و اصلاح اعتماد بهنفس آسیب‌دیده، مانع از آن می‌شود که بیمار صرفا بر ناخوشی، درد و محدودیت‌های خود تمرکز کند. حتی اگر فقط از بعد زیست‌شناختی به موضوع بنگریم، داشتن فعالیت جنسی و به‌خصوص ارگاسم (اوج کامش) باعث آزادی مواد شبه‌مورفینی در بدن می‌شود که خود می‌تواند به صورت بالقوه در تسکین درد بیمار اثربخش باشد.
سلامت:حرف آخر؟
بالاخره باید بپذیریم بیماری‌های مزمن علاوه بر ابعاد جسمانی، می‌توانند بر سلامت روانی و اجتماعی افراد نیز تاثیرهای جدی داشته باشند بنابراین اگر بیماران احساس می‌کنند تنها از طریق تعامل با همکاران متخصص داخلی یا روماتولوژی نیازهای سلامت روان خود را دریافت نمی‌کنند، شاید لازم باشد از همکاران روان‌شناس یا روان‌پزشک کمک بگیرند. البته این امکان، اهمیت مسئولیت همکاران درگیر در اداره بیماری اولیه را در خصوص پاسخ به این نیازها نفی نمی‌کند.
7 فرمان برای کاهش عوارض جنسی آرتروز
1) در درجه اول، این مساله بسیار مهم است که حتما در این خصوص با پزشک خود (به ویژه روماتولوژیست‌ها) صحبت کنید و به هیچ قیمتی اجازه ندهید روابط صمیمانه و عاطفی شما با همسرتان کمرنگ شود؛ حتی وقتی عوارض بیماری و گرفتاری‌های مرتبط با آن (مثل دنبال دکتر و دارو بودن) شما را خسته و دچار احساس درماندگی می‌کند. یکی از راه‌های موثر این است که در مورد احساسات، تمایلات، نیازها و حتی ترس‌های خود با همسرتان صحبت کنید. اگر هم این کار برایتان سخت است می‌توانید در قدم اول برای او یک نامه بنویسید.
2) توجه داشته باشید روابط صمیمانه و عاشقانه الزاما به معنی داشتن نزدیکی جنسی (کامش) نیست! در آغوش گرفتن، معاشقه و یک ماساژ توأم با ابراز احساسات گاهی به همان اندازه یا حتی بیشتر اثربخش است. همسر بیمار باید در نظر داشته باشد که اگرچه او از یک ماساژ سفت و سخت به علت دردناک بودن استقبال نخواهد کرد اما به احتمال قوی از لمس ملایم اندام‌ها لذت خواهد برد. هدف رابطه زناشویی را به جای نزدیکی، تماس بدنی و پیوستگی عاطفی قرار دهید و توجه داشته باشید که مهم‌ترین عضو جنسی انسان مغز اوست و نه اندام‌های جنسی! بسیار خوب است که شخص بیمار شروع‌کننده این‌گونه رفتارها باشد چراکه طرف مقابل اغلب از این موضوع واهمه دارد که شروع‌کننده رابطه باشد و مورد استقبال قرار نگیرد.
3) در خصوص زمان رابطه زناشویی، خود را مقید به الگوهای کلیشه‌ای رایج نکنید. باوجود مسائلی مثل خشکی صبحگاهی یا تشدید درد و علائم در انتهای روز، شاید بهتر باشد رابطه زناشویی را به ساعات بعد از ظهر موکول کنید. طبیعی است که این کار به تعامل مناسب همسر و مقداری برنامه‌ریزی نیاز دارد. مثل همه موارد دیگر زندگی زناشویی لازم است برای همسر خود توضیح دهید که چرا زمان خاصی را برای تماس جنسی ترجیح می‌دهید. البته به او نشان دهید که شما هم به‌طور متقابل برای ترجیحات او ارزش قائل هستید.
4) یک دوش آب گرم یا استفاده از حوله برقی (با رعایت ملاحظات ایمنی) روی اندام‌ها و مفاصل درگیر به آمادگی شما کمک خواهد کرد. می‌توانید این موضوع را در تعامل با همسر به بخشی از پیش‌نوازش تبدیل کنید.
5) با مشورت پزشک خود زمان‌بندی مصرف دارو را طوری تنظیم کنید که حداکثر اثر آن با زمان فعالیت‌های جنسی همپوشانی مناسب داشته باشد. به علاوه، لازم است داروهای خود را به شکل مرتب و با دوز موثری که پزشک تجویز کرده مصرف کنید (و نه کمتر) چرا که در غیر این صورت متحمل درد و ناراحتی اضافی خواهید شد و تلاش پزشک برای خاموش کردن شعله بیماری عملا بی‌اثر خواهد ماند.
6) بر اساس مفاصل درگیر، برای انجام فعالیت‌های جنسی از موقعیت‌های فیزیکی مناسب استفاده کنید. در این مورد هیچ فرمول خاصی وجود ندارد. باید با آزمون و خطا و استفاده از تدابیر ساده‌ای مثل به‌کارگیری بالش، پشتی، ملحفه لوله شده یا حتی مبلمان منزل (برای تنظیم نقاط فشار به مفاصل و تکیه‌گاه) به موقعیت‌های مناسبی دست یابید که موجب درد و ناراحتی نمی‌شوند. در ضمن لازم نیست از وضعیت‌هایی استفاده کنید که انرژی زیادی از شما می‌گیرند. باید بدانید فعالیت جنسی برخلاف آنچه بسیاری از افراد اعتقاد دارند، ذاتا فعالیت سنگینی محسوب نمی‌شود.
7) در صورت برانگیختگی ناکافی یا خشکی واژن می‌توان از ژل‌های ساده محلول در آب استفاده کرد که در اکثر داروخانه‌های کشور در دسترس هستند. نباید فراموش شود که دانش و مهارت جنسی کافی در شرایط وجود بیماری‌های زمینه‌ای و آثار منفی داروها از اهمیت مضاعفی برخوردار می‌شود بنابراین شاید لازم باشد در این خصوص دنبال اطلاعات درست یا حتی مشاوره باشید.
نگاه روماتولوژیست
دکتر سیدرضا نجفی‌زاده
فوق‌تخصص روماتولوژی
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
میزان باروری بیماران روماتیسمی تفاوتی با بقیه ندارد
آرتریت‌روماتوئید یک بیماری التهابی مزمن با درگیری مفاصل متحرک بدن است که علاوه بر ایجاد تورم و خشکی مفاصل، در مرحله فعال بیماری با علائم عمومی مثل ضعف، بی‌حالی، کاهش انرژی و اشتها نیز همراه می‌شود. در این بیماری سیستم ایمنی به اشتباه، بافت‌های مفصلی را به‌عنوان بافت‌های خارجی و غریبه تلقی و به آنها حمله می‌کند.
روماتیسم مفصلی در خانم‌ها 3 برابر شایع‌تر از آقایان است و معمولا در سنین 30 تا 50 سالگی آغاز می‌شود. خشکی صبحگاهی در این بیماری بسیار بارز و طولانی‌مدت است؛ طوری که بیمار صبح‌ها بعد از بیدار شدن از خواب به مدت بیش از یک ساعت از درد شدید همراه با خشکی مفاصل شاکی است و با انجام فعالیت از میزان دردش کاسته می‌شود.
علت این بیماری ناشناخته است، اما عوامل مختلفی دست به دست هم داده‌اند تا آن را ایجاد کنند؛ از جمله عوامل ژنتیکی، عوامل محیطی، مصرف سیگار، عوامل هورمونی و ...
در این بیماری به‌دلیل وجود درد و تورم در مفاصل از جمله مفاصل لگن و زانوها، تغییر شکل در مفاصل، اضطراب و افسردگی، کاهش انرژی، کاهش میل جنسی، خشکی مخاط دستگاه تناسلی و مصرف داروها در فعالیت طبیعی جنسی اختلال ایجاد می‌شود.
نتایج مطالعات انجام‌شده در سراسر دنیا نیز نشان داده‌اند اختلال جنسی در این بیماران شایع است و تا دوسوم از آنها را درگیر می‌کند، اما این افراد باید بدانند روابط زناشویی برای آنها مضر نیست. در مورد بچه‌دار شدن نیز توصیه می‌شود با اطلاع پزشک معالج خود در این زمینه اقدام کنند. درواقع آنها می‌توانند پس از کنترل بیماری با دارو و تغییر در بعضی از داروهای مصرفی، باردار شوند. میزان باروری و سقط نیز در این بیماران با افراد عادی تفاوتی ندارد.
نکته مهم در مورد روماتیسم مفصلی این است که التهاب و تورم مفاصل باید هرچه سریع‌تر با روش‌های درمانی، خاموش یا از آن کاسته شود زیرا باقی‌ماندن التهاب، احتمال ایجاد تخریب در مفصل را افزایش می‌دهد بنابراین شانس بهبود دائم بیمارانی که زودهنگام درمان را شروع می‌کنند، از افرادی که دیرتر به درمان بیماری خود می‌پردازند، بیشتر است. ورزش کردن کنار مصرف دارو نیز می‌تواند باعث کاهش درد و التهاب مفاصل شود بنابراین در این زمینه مشاوره با پزشک متخصص طب ورزشی بسیار کمک‌کننده خواهد بود.
